Mensen slapen het grootste gedeelte van de dag en de nacht, terwijl hun metabolisme vertraagt en een lage inname van eten en drinken bijdraagt aan uitdroging. Het wordt steeds moeilijker om haar wakker te maken. De vermoeidheid is zo sterk dat de persoon niet meer kan volgen wat er om hem heen gebeurt.
Reageren: Laat de persoon slapen. Maak haar niet abrupt wakker. Ga ervan uit dat alles wat u zegt gehoord kan worden, want het gehoor blijft functioneren, zelfs als de persoon bewusteloos of in coma is.
3. Verzwakking
Gebrek aan voedsel en vermoeidheid kunnen iemand zo verzwakken dat hij of zij het hoofd niet meer kan optillen of zelfs niet meer door een rietje kan zuigen.
Reageren: Zorg ervoor dat de persoon zich op zijn gemak voelt.
4. Mentale verwarring
Organen beginnen te falen, ook de hersenen. Er zijn maar weinig ziekten die een verhoogde alertheid (een hoog niveau van bewustzijn) veroorzaken naarmate het einde nadert. Over het algemeen weet de stervende niet meer precies waar hij of zij is of wie er in de kamer is, hij of zij spreekt en reageert minder vaak, richt zich tot mensen die anderen niet kunnen zien, lijkt onzinnige dingen te zeggen, raakt geagiteerd en gaat in de lakens rommelen.
Reageer: Blijf kalm en stel haar gerust. Spreek zachtjes tegen de persoon en leg uit wie u bent als u dichterbij komt.
5. Moeizame ademhaling
De ademhaling wordt onregelmatig en moeilijk. U hoort mogelijk een kenmerkende vorm van ademhaling, de zogenaamde Cheyne-Stokes-ademhaling (CSB): een krachtige, diepe inademing gevolgd door een pauze die vijf seconden tot een hele minuut kan duren, voordat er een krachtige ademhaling op gang komt en u weer uitgeput raakt. Dit wordt ook wel ‘slaapapneu’ genoemd en wordt veroorzaakt door schommelingen in de bloeddruk en de concentratie koolstofdioxide in het bloed.
Ook de longen en de keel kunnen overmatige afscheidingen produceren, die luide in- en uitademingsgeluiden veroorzaken, ook wel ‘ratelgeluid’ genoemd.
Hoe te reageren: Apneu en piepende ademhaling kunnen verontrustend zijn voor de aanwezigen, maar de stervende merkt deze veranderingen in de ademhaling niet. Nogmaals, concentreer u op het comfort van de persoon. Houdingen die kunnen helpen zijn: het hoofd iets omhoog houden op een kussen, de persoon laten zitten en hem of haar goed ondersteunen met kussens en een stevige rugleuning, of de persoon licht voorovergebogen op de zij laten liggen. Bevochtig uw mond met een vochtig doekje, eventueel met een plantenspuit, en doe er lippenbalsem op.
Als er veel afscheiding uit de mond en neus komt, veeg dit dan voorzichtig weg, zonder te proberen de neus van de persoon te snuiten. Blijf rustig bij de persoon, houd zijn/haar hand vast of praat zachtjes tegen hem/haar.
6. Sociale isolatie
Wanneer het lichaam ophoudt met functioneren, verliest de stervende zijn interesse in de mensen om hem heen. Het kan zijn dat ze stopt met praten, onverstaanbaar mompelt, geen vragen meer beantwoordt of zich gewoon omdraait.
Enkele dagen voordat iemand zichzelf afsluit van zijn omgeving, verrast hij zijn dierbaren soms nog met een laatste uitbarsting van vreugde en genegenheid. Deze uitbarsting kan minder dan een uur duren, maar ook een hele dag duren.
Hoe te reageren: Wees u ervan bewust dat dit een normaal onderdeel is van het sterfproces en niets te maken heeft met de relatie die u met deze persoon had. Zorg voor een fysieke aanwezigheid door de persoon aan te raken en door te blijven praten, als u zich daarbij op uw gemak voelt, zonder er iets voor terug te vragen. Profiteer onmiddellijk van een moment van helderheid als dat zich voordoet, want het zal snel weer verdwijnen.
7. Langzaam urineren (urine)
Het geringe volume drank en de daling van de bloeddruk zorgen ervoor dat de nieractiviteit afneemt. De urine wordt zeer geconcentreerd, bruinachtig, roodachtig of theekleurig. Naarmate de dood nadert, kan er ook sprake zijn van verlies van controle over de sluitspier.
Hoe te reageren: Soms beslist het ziekenhuispersoneel dat een katheter (een buisje) nodig is, behalve in de laatste uren van het leven. Wanneer de nierfunctie stopt, neemt de hoeveelheid gifstoffen in het bloed toe en kan dit bijdragen aan een vredig coma vóór de dood. Leg een matrasbeschermer op de matras wanneer u het beddengoed verschoont.
8. Gezwollen voeten en enkels
Wanneer de nierfunctie vertraagt, kan er vocht ophopen in het lichaam, vooral op plekken die ver van het hart liggen, zoals de voeten en enkels. Deze plekken, maar ook de handen en het gezicht, kunnen opzwellen.
Hoe te reageren: Over het algemeen wordt er geen speciale behandeling (zoals diuretica) gegeven wanneer deze zwellingen verband houden met pijn. Het is een gevolg, geen oorzaak, van de naderende dood.
9. Koude extremiteiten
In de uren of minuten vóór de dood trekt de bloedcirculatie zich terug uit de periferie van het lichaam, om zich te concentreren op de vitale organen. Als dit gebeurt, worden de handen, vingers, voeten en tenen koud. Nagels kunnen bleek of blauwachtig lijken.
Reageren: Een warme deken kan ervoor zorgen dat de persoon comfortabel en bij bewustzijn blijft. De persoon klaagt misschien over het gewicht van wat hem of haar bedekt, dus span het niet te strak aan.
10. Gemarmerde aderen
De huid die eerst egaal bleek of grauw was, ontwikkelt nu een opvallend paars/blauwrood vlekkenpatroon. Dit is een van de tekenen dat de dood nabij is. Dit is het gevolg van een vertraagde bloedcirculatie. Deze marmeringen zijn het eerst te zien op de voetzolen.
Hoe te reageren: Er is niets bijzonders te doen.
Let op: De hierboven genoemde symptomen van overlijden beschrijven een natuurlijk sterfproces. Ze kunnen van persoon tot persoon verschillen. Als iemand kunstmatig in leven wordt gehouden (via beademing, via een voedingssonde), kan het stervensproces anders verlopen.
Als u deze verschillende signalen herkent, kunt u deze pijnlijke periode beter doorkomen, zonder dat u zich nog hulpelozer voelt dan u al bent. En als deze brief u niet “bezorgd” maakt, verheug u dan en geniet vooral van elk moment waarop de mensen van wie u houdt nog leven en gezond bij u zijn.
Proost!
